ქალი ქრისტიანულ და მაზდეანურ კანონიკურ ტრადიციებში (V ს.)

ანოტაცია

ქალისა და მამაკაცის თანასწორობას, რომელიც ადრექრისტი­ანული სამყაროსთვის სრულიად ახალი და უცხო კონცეფცია იყო, „შუშანიკის წამების“ ერთ ეპიზოდს უკავშირდება. აქ ვკითხულობთ, რომ ქრისტიანი ვარსქენ პიტიახში, თავისი მეუღლის, შუშანიკისგან, ფარულად იღებს მაზდეანობას და მეორე ცოლსაც გამოითხოვს „სპარ­სთა მეფისაგან“. „შუშანიკის წამების“ ქართული ტექსტის მიხედვით, ეს „ცოლი“ შეიძლება ყოფილიყო სპარსეთის მეფის ასული, სომხური ვარიანტით – სიდედრი, ხოლო ვრცელი სომხური ვერსიით – თვით ვარსქენის ქალიშვილი.

მოხმობილი ფრაგმენტი წარმოშობს რამდენიმე მნიშვნელოვან კითხვას: რა ადგილი ეკავა ქალს ქრისტიანობასა და მაზდეანობაში? არსებობდა თუ არა ამ რელიგიებში მრავალცოლიანობა? დაიშვებოდა თუ არა სისხლის აღრევა? რას ფიქრობდა V საუკუნის ქართლის ორი მთავარი რელიგიის კანონიკური წიგნები – „დიდი სჯულის კანონი“ და „ავესტა“– ამ საკითხებზე?

ცხადია, ყოველი ტექსტი დაკავშირებულია არა მხოლოდ თავისი ეპოქის, არამედ წარსულის მითოსურ, რელიგიურ თუ კულტურულ-ესთეტიკურ აზროვნებასთან. აქედან გამომდინარე, კვლევის მიზანი, გაანალიზდეს ქალის სოციალური, რელიგიური და სამართლებრივი მდგომარეობა V საუკუნის ქართლში და პასუხი გაეცეს ჩვენ მიერ დას­მულ კითხვებს, ეპოქებისა და კულტურული კონტექსტებისგან მოწყ­ვე­ტით ვერ განხორციელდება.

ზოროასტრიზმის მთავარი წიგნის, „ავესტას“, კანონთა ანალიზი გვაჩვენებს, რომ ზარათუშტრა თავის ჭეშმარიტ მიმდევრებს, კაცებს თუ ქალებს, nā gәnā vā -ს, ანუ თანასწორს უწოდებს, მაზდეანთა ქორ­წინება მონოგამიურად ითვლება, კატეგორიულად იკრძალება ოჯახის შექმნა ნათესავებს შორის და ა. შ. თუმცა წესები ალბათ ირღვეოდა კი­დეც ან დროთა განმავლობაში სხვა ინტერპრეტაციით ვრცელდებოდა. ამას ადასტურებს ე. წ. იშობოხტის სამართლის კოდექსი (VIIIს.), რომ­ლის თანახმადაც, ზარათუშტრა „შეაჩვენეს დედასთან, დასთან და ასულთან შეუღლების წესის შემოღებისთვის“.

მაზდეანობაში მსგავსი წესის არსებობა ვრცელი სომხური რე­დაქ­ციის ავტორისათვის, სავარაუდოდ, ცნობილი უნდა ყოფილიყო, თუმ­ცა არც ზარათუშტრასა და ვარსქენის შესახებ შემორჩენილი ინ­ფორ­მაცია, არც პიტიახშის სასტიკი ბუნება თუ პოლიტიკური გავლე­ნე­ბისადმი სწრაფვა არ იძლევა იმის მტკიცების საფუძველს, რომ ვარს­ქე­ნის მიერ რელიგიის ცვლილება საკუთარი ქალიშვილის ცოლად შერ­თვას დაუკავშირდეს (შესაძლებელია ეს ინფორმაცია არმენოფი­ლურ ტენდენციადაც მივიჩნიოთ).

როგორ უმკლავდებოდა მსგავს პრობლემებს ქრისტეს ეკლესია? ქრისტიანობა ქალისა და მამაკაცის თანასწორობის ქადაგებს და ღვთის წინაშე მათ თანაბარ ღირსებას აღიარებს. ეს სწავლება აისახა მსოფლიო და ადგილობრივ საეკლესიო კრებებზე შემუშავებულ საკანონმდებლო ნორმებში, რომლებიც შესულია „დიდ სჯულისკანონში“. ამავე კანონე­ბით მკაცრად იგმობა ცოლქმრული ღალატი, მრავალცოლიანობა, ახ­ლად შობილ გოგონათა მკვლელობის პრაქტიკა, სისხლის აღრევა (მაგ. ბასილი დიდის 67-ე კანონი) და სხვ. ასევე მეტად საინტერესო ცნო­ბებს გვაწვდის კანონები ქალთა შესახებ, რომელთაც საეკლესო სა­მართალი „ჩუეულებას“, „უწერელ წესს“ უწოდებს და ძალით კანონთა თანასწო­რად აცხადებს.

ტექსტისა და მაზდეანურ-ქრისტიანული კანონიკური ტრადი­ცი­ის ანალიზი ადასტურებს, რომ V საუკუნის ქართლში მცხოვრებ ქრის­ტიან ქალთა საზოგადოებრივ და რელიგიურ ყოფაზე ჯერ კიდევ ძლი­ერია წარმართობის გავლენა, თუმცა ნელ-ნელა მკვიდრდება ქრისტი­ანუ­ლი ცხოვრების წესი და სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც მოგ­ვიანებით ზოგიერთ მაზდეანურ კანონზეც აისახა.